قیمت ارز نقطه شروع قصه ارز نیست.

این روزها خبرهای متعددی می شود مشاهده کرد با این مضمون که در پی افزایش قیمت ارز مثلا فلان کالا گران شده یا فلان اقدام انجام گرفته است. چرا اخبار عمدتا به این شکل نقل می شود؟ به این دلیل که شروع یک داستان اقتصادی با تغییر قیمت ارز بسیار آسانتر است از داستانی که به ریشه ها می پردازد. اما داستان ارز و به تبع آن به آشفتگی در بازارها از افزایش قیمت ارز شروع نمی شود. قیمت ارز تنها سیگنالی می دهد از آنچه در جایی دیگر اتفاق افتاده است. 

چرا بد است که داستانهای اقتصادی را از قیمت ارز شروع کنیم؟ به این دلیل که بلافاصله بعد از آن مثلا به این نتیجه می رسیم که با افزایش قیمت ارز تورم در ایران افزایش یافته است یا قدرت خرید مردم کم شده است و قس علی هذا. در نتیجه تمام همت دولت یا بانک مرکزی این می شود که قیمت ارز را کم کند که نتیجه هم چیزی جز شکست و همزمان اتخاذ سیاستهای نادرست نمی شود.  

اجازه بدهید من باب مثال همین رابطه ارز و تورم را کمی باز کنیم. باز کردن کامل رابطه این دو البته مثنوی هفتاد من است که از حوصله خواننده خارج است. 

اول یک نکته حاشیه ای ذکر می کنم. در علم آمار به دانشجویان اخطار داده می شود که همیشه مواظب تفاوت بین علیت و همزمانی باشند. وقتی دو اتفاق با هم می افتند، ممکن است که یکی علت دیگری باشد، یا ممکن است که این دو اتفاق صرفا و گاه همیشه فقط همزمان رخ می دهند. مثلا علت اینکه لامپ اتاق شما در شب روشن می شود این است که شما کلید برق را می زنید. علتهای دیگر هم در طول و عرض این علت هست. اما زدن کلید برق هم یکی از این علتهاست. بنابراین در اینجا رابطه علی و معلولی برقرار است.  مثال خوب همزمانی این است که بچه ها در پائیز به مدرسه می روند و برگ درختان هم در پائیز می ریزد. هر سال هم این داستان تکرار می شود. نه ریختن برگ علت رفتن بچه ها به مدرسه است نه برعکس. این دو رخداد فقط همزمان اتفاق می افتند.

داستان رابطه تورم و نرخ ارز هم از این جنس همزمانی است. اتفاقاتی افتاده است و تعادل در بازار ارز، عمدتا به دلیل کمبود عرضه (به هر علت) به هم خورده و بازار ارز به دنبال تعادل جدید می گردد. نتیجه این می شود که قیمت ارز افزایش پیدا می کند. همزمان، همان چیزی که باعث این افزایش قیمت شده، یعنی کم شدن مواهب سرازیر شده به اقتصاد که عمدتا از نفت می آید،به همراه دیگر عواملی مانند قیمت گذاری و دخالت دولت در بازارها و تصمیم های به شدت فوریتی باعث شوک منفی به طرف عرضه کل، و مجموع سیاستهای انبساطی پولی و مالی دولت باعث شوک مثبت به طرف تقاضای کل شده است و این باعث چیزی نمی شود جز تورم. آنچه می خواهم بگویم این است که تغییر قیمت ارز باعث تورم نمی شود بلکه متاسفانه به دلیل سیاستهای غلط اقتصادی این دو تقریبا همیشه در ایران همزمان اتفاق می افتاده اند و آن هم به صورت شوک اقتصادی.

مثال دیگر رابطه دلار و یورو است. از سال 2008 تاکنون، ارزش یورو به صورت مداوم بین 1.6 و 1.2 نوسان داشته است که این نوسانی حدود سی درصدی است.  همزمان نرخ تورم در اروپا و امریکا بسیار پائین و در حدود یک تا دو درصد بوده است. سوال این است که چرا هیچ اقتصاددان جدی در اروپا یا امریکا نمی توان یافت که رابطه ای بین همین تورم کم و آن نوسانات ارزی ببیند؟ جواب این است که داستانهای اقتصادی از قیمت ارز شروع نمی شوند. قیمت ارز فقط یک سیگنال است، سیگنال را کور نکنیم.

پ.ن. این نوشته دیروز در دنیای اقتصاد چاپ شده است.