طرح تحول اقتصادی خطرناک است-1

طرح تحول اقتصادی، طرحی به شدت ناپخته است و هنوز کسی نمی داند که جزئیات این طرح چیست. بر اساس آنچه می دانیم، مهمترین قسمت طرح، آن قسمتی است که قصد تحول در نظام یارانه ای ایران را دارد. بر این اساس بزرگترین اقلام یارانه ای در ایران که یارانه انرژی است دیگر پرداخت نخواهد شد و در عوض مردم درآمدی (شاید ماهیانه) از مابه التفاوت درآمد حاصل از فروش آزاد و یارانه ای اقلامی از قبیل بنزین و گازوئیل به دست خواهند آورد. قیمت آزاد انرژی هم قیمت های جهانی آن خواهد بود.
در اینکه دولت و مردم ایران باید چاره ای برای حل مشکل بزرگ یارانه های انرژی بیاندیشند شکی نیست. بزرگترین مشکل این یارانه ها هم این است که اقتصاد ایران قدرت پرداخت چنین یارانه هایی را در آینده نخواهد داشت. توجه به این نکته لازم است که رشد مصرف انرژی در ایران یکی از سریعترین رشدها در جهان است، در حالیکه رشد تولید انرژی کندتر از این رشد مصرف است. این روند رشد مصرف، ایران را به مصری دیگر تبدیل خواهد کرد که با وجود آنکه تولید نفتش پائین است به بنزین یارانه می پردازد و لذا نفت کمی برای صادر کردن می ماند. مصر مردم فقیری دارد که یکی از مهمترین منابع خود را که همان نفت است به ارزانی در داخل می سوزانند. اگر یارانه بنزین در مصر وجود نداشت شاید مصر می توانست با صادرات بیشتر درآمد بیشتری از نفت بدست آورد و آن را در مکان مناسب آن خرج نماید. (شکل زیر تفاوت تولید و مصرف نفت در مصر را نشان می دهد. منبع ویکی پدیا. برای بزرگتر نشان دادن شکل بر روی آن کلیک کنید.)با یک میلیون اتومبیلی که هر سال به جاده ها اضافه می شود و با قیمت بسیار ارزان بنزین و دیگر انرژی ها، جای شکی نیست که ایران همین مسیر را طی خواهد کرد. لازم است که تغییری در این رویه ایجاد شود و هر چه این تغییر دیرتر صورت گیرد مشکلات آن بیشتر است.
علاوه بر مشکل یارانه ها، مشکل عمده دیگری که با آن مواجهیم آن است که مردم با تقریبا با هر راه حلی که منجر به افزایش قیمت فرآوردهای نفتی شود مخالفند. دلیل آن هم بی اعتمادی به دولت در نحوه مصرف درآمدهای ملی است. وقتی درآمد نفت در مدت کوتاهی به نزدیک یک صد میلیارد دلار افزایش می یابد و بسیاری از مردم نمی فهمند که این درآمد اضافه به کجا رفته است و چرا وضعیت آنها بهتر نشده است باید هم به دولت بی اعتماد باشند. اضافه کنید داستانهای مافیایی که دولت پیاز داغشان را اضافه کرده است که بیش از هر کسی به مجموعه خود دولت ضربه خواهد زد.
ترکیب این دو مشکل ما را می رساند به طرح تحول اقتصادی. طرحی که به این منظور طرح شده است که مشکل اول را با دور زدن مشکل دوم حل کند. ایده طرح بسیار ساده است؛ پول یارانه را به مردم بدهیم و قیمت اقلام یارانه ای را اضافه کنیم. مردم هم بنزین و برق و گازوئیل کمتری مصرف خواهند کرد و پول اضافه را صرف خرید اقلام دیگر می کنند. مردم شادتر خواهند بود چرا که بسیاری از مردم حق انتخاب و قدرت خرید بیشتری خواهند داشت و دولت هم از این دور باطلی که سرمایه بیشتر و بیشتری را هر سال صرف خرید بنزین و گازوئیل و ساخت نیروگاه می کند بیرون خواهد رفت. مشکل آن است که این رودابه را چنین رستمی سالم زائیدن و سالم ماندن بعید است. اگر این طرح بد اجرا شود اقتصاد ایران برای سالهای متمادی از این سوء تدبیر در رنج خواهد بود.
بزرگترین مشکل طرح این است که شکل فعلی طرح در زمان قیمتهای بسیار بالا و نزدیک به رکورد 147 دلاری آن و بر اساس این باور طراحی شده است که قیمت نفت در بازارهای جهانی بالا خواهد ماند. واقعیت آن است که قیمت نفت در بیشتر تاریخ گذشته آن ماهیتی رندم و غیر قابل پیش بینی داشته است. (اگر مصاحبه احمدی نژاد را با حیدری در چند ماه قبل دیده باشید او پیش بینی کرد که قیمت نفت هرگز از 100 دلار پائینتر نخواهد رفت.) وعده تا ماهی 70 هزار تومان هم که به مردم داده شده است. حال فرض کنید که قیمت نفت به شدت کاهش یابد. سوال این است که در این صورت پول وعده داده شده به مردم از کجا تامین خواهد شد؟ یادآوری این نکته مهم است که حتی اگر برای چند سال اول چنین پولی در دسترس باشد از آنجا که لغو طرحی این چنینی که ذینفعان خود را در جامعه ایجاد می کند بسیار سخت است این طرح در سالهای آینده اقتصاد کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد و به اعتبار دولت و مجلس هم ضربه ای جدی وارد خواهد شد. به همین دلیل لازم است که مردم متوجه باشند که این طرح الی الابد به آنها ماهی 70 هزارتومان پرداخت نخواهد کرد.
دومین ایراد اساسی طرح این است که این طرح شوک عظیمی هم به طرف عرضه اقتصاد و هم به طرف تقاضا وارد می کند. شوک وارد شده به طرف تقاضا مخصوصا متوجه مواد غذایی و مسکن و نیازهای اساسی (کالاهای نرمال اقتصادی یا پر کشش نسبت به درآمد)خواهد شد که به محض افزایش درآمد بسیاری از مردم به خرید بیشتر آنها متمایل می شوند. مثلا اجاره خانه در شهرهای بزرگ به سرعت افزایش خواهد یافت. به طور کلی به نظرم می رسد که قیمت کالاهای تجارت ناپذیر مانند اجاره و خدمات افزایش خواهد یافت. افزایش قیمت این کالاها میتواند باعث آن شود که منفعت خالص بعضی از مردم از اجرای این طرح حتی منفی شود. این مشکل از این رو می تواند حاد باشد که عرضه مخصوصا کوتاه مدت بسیاری از کالاها در ایران نسبت به قیمت کم کشش است. قدرت خرید کالاهای وارداتی از طرف دیگر افزایش خواهد یافت که همین امر اگر همزمان با کاهش قیمت نفت شود می تواند به قیمت ارز شوک وارد کند.
شوک وارد شده به طرف عرضه هم شوک بزرگی است. بسیاری از صنایع ایران صنایع انرژی برند. اصولا اقتصاد ما اقتصاد انرژی بری است. برای چنین اقتصادی شوک قیمتی شوک خطرناکی است. یادآوری این نکته مهم است که دو رکود اقتصادی نسبتا بزرگ سالهای 1973-1974 و 1980-1983 در امریکا هم زمان با شوک بر قیمت های انرژی ایجاد شدند. شوک قیمت انرژی بسیاری از صنایع انرژی بر را عملا فلج خواهد کرد. این حرف که دولت به این صنایع کمک خواهد کرد و به عبارتی دست به مدیریت خرد خواهد زد تا از این شوک جلوگیری کند را جدی نگیرید. یک بار چنین تجربه ای در دوره موسوی انجام شده و نتیجه همان بوده است که می دانیم. راه حل
اشتباه نکنید، منظور من به هیچ وجه آن نیست که این طرح به طور کلی کنار گذاشته شود. اما طرح به صورت کنونی آن طرحی خطرناک برای اقتصاد و بسیار دشوار از نظر اجرا کردن است. دکتر نیلی در سایت رستاک پیشنهادی بهتر از طرح فعلی تحول دارد که گر چه از نظر اجرایی به همان اندازه توزیع مستقیم یارانه دشوار است اما مزایای آشکاری بر طرح تحول کنونی دارد.
پ.ن. این یادداشت تکمیل تر خواهد شد.